Si Tiya

Bago ako tumira sa ibang bansa nang isang taon, ipinakita sa akin ni Tiya, panganay na kapatid ni Itay, kung paano magluto ng adobong manok. Sa malalim na kawali'y naggisa muna siya ng maraming bawang sa langis, pagkaraa'y inilagay ang mga piraso ng manok. "Huwag mong lulutuin nang todo," sabi niya, "hayaan mo lang manilaw-nilaw." At nang manilaw na nga ang manok ay ibinuhos niya ang suka. "Huwag mong hahaluin hanggang hindi kumukulo ang suka--kapag hinalo mo agad, maglalasang hilaw ang adobo." Pagkakulo'y inilagay niya ang toyo. "Bahala ka na sa timpla. Puwede mong lagyan ng tubig kung gusto mo." Pagkaraa'y inilagay niya ang paminta. "Kung gusto mo, lagyan mo rin ng laurel. Meron ding naglalagay ng sibuyas."

Marami na akong napanood na iba't ibang paraan ng pag-aadobo mula noon--may nagdadadagdag ng asukal; may naglalagay ng nilabong itlog; mayroon pa ngang isang naglagay ng sour cream. Pero hanggang ngayo'y ang turo ni Tiya pa rin ang sinusunod ko.

Matagal nang yumao si Tiya. Nang mahina na siya'y sinabi raw niya sa isa kong pinsan na ang pagluluto lang ng adobo yata ang talagang naitulong niya sa akin--kaya raw siguro hindi ako malapit sa kanya.

Hindi nagkaanak si Tiya kaya lahat ng pamangkin niyang mas matanda sa akin ay nakinabang sa kanya. Negosyante siya't nakakapangibang-bansa pa. May mga pinaaral siya; may pinatira sa kanyang tahanan. Nangutang pa nga siya para sa ilang nangibang-bansa. At palibhasa'y si Tiya ang sanay na sanay sa Maynila, siya ang madalas maghatid, sumundo, at dumalaw sa Ate ko nang mag-aral ito doon. Ngunit nang ako na ang magkolehiyo, hirap nang magbiyahe si Tiya. At dahil din marahil bihira na siya dalawin at sulatan ng mga pamangking tinulungan niya, mainitin na ang kanyang ulo. At dahil nagbibinata ako noon--mayabang na'y masungit pa--madalas pa nga kaming magkasagutan. Dumating pa nga ang panahon na halos hindi ko na siya pinapansin.

Nasa ibang bayan ako nang yumao si Tiya. Isang linggo na pala siyang nakaratay nang walang malay sa ospital. Nang umuwi ako'y nakaburol na siya. Dahil daw guro ako't manunulat, ako ang inatasang magpasalamat sa lahat ng nakiramay sa Misa bago siya inilibing. Kahit pakiramdam ko'y wala akong karapatan, hindi ako makatanggi. Ayoko ring isipin ng lahat na hanggang sa huli'y tinitikis ko si Tiya. Nagbabara ang lalamunan ko habang nagsasalita ako sa Misa; bago ako matapos ay tumulo na ang aking luha. At ngayong sinusulat ko ito'y nauunawaan ko na ang layunin ng kung sino man sa pamilya ko--wala kasing umamin--ang nagpasyang ako ang pagsalitain noon.